Πολύ ωφέλιμη και πρωτότυπη η ομιλία του Καθηγητή κ. Σωτήριου Δεσπότη, στη Νεανική Σύναξη του Ι.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Βούλας.

  Την Πέμπτη 3 Νοεμβρίου 2011, η Νεανική Σύναξη  του Ι.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Βούλας, είχε την χαρά και την τιμή να φιλοξενεί τον Αναπληρωτή Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Σωτήριο Δεσπότη, όπου ανέπτυξε το θέμα «Πάτερ ημών…μία άγνωστη προσευχή»! 

Ο Καθηγητής παρουσίασε σε διαφάνειες PowerPoint  την ομιλία του και αρχικώς  έθεσε πολλά ερωτήματα-προβληματισμούς γύρω από την συγκεκριμένη Προσευχή : 

        1.ΤΟ ΠΑΤΕΡ ΗΜΩΝ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ «ΑΠ’ ΕΞΩ» ΑΡΑΓΕ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ «ΑΠΌ ΜΕΣΑ»-από στήθους/καρδιάς;

        2. ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟΝ ΈΝΑ «ΠΑΤΕΡ ΗΜΩΝ» Ή ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ; ΠΟΙΟ ΕΊΝΑΙ ΑΡΑΓΕ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟ;

       3. ΑΠΑΝΤΑ ΣΕ ΌΛΑ ΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΣΥΝΑΦΕΙΑ;

4.      ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΝΑ ΑΓΙΑΣΘΕΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ; ΠΟΙΟ ΕΊΝΑΙ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΩΝ ΠΑΘΗΤΙΚΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ;

5.      ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ (Η ΟΠΟΙΑ ΣΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΑΤΑΙ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΙΩΝΙΑ ΖΩΗ); ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ  Ή/ ΚΑΙ ΈΝΑ ΧΩΡΟ (= ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ);

6. ΤΟ ΩΣ ΕΝ ΟΥΡΑΝΩ ΚΑΙ ΕΠΙ ΤΗΣ ΓΗΣ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΑΡΑΓΕ ΚΑΙ ΜΕ ΤΑ ΤΡΙΑ ΠΡΩΤΑ ΑΙΤΗΜΑΤΑ, ΌΠΩΣ ΙΣΧΥΡΙΖΕΤΑΙ Ο ΩΡΙΓΕΝΗΣ;
7. ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Η ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΛΕΞΗ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ «ΑΡΤΟΣ ΕΠΙΟΥΣΙΟΣ»;
8. ΡΥΣΑΙ ΗΜΑΣ ΑΠΌ ΤΟΥ ΠΟΝΗΡΟΥ: ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΝΗΡΟ Ή ΤΟ ΠΟΝΗΡΟ;;;
9. ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΑΡΑΓΕ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΑΙΤΗΜΑΤΑ-ΕΣΥ ΜΕ ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ -ΕΜΕΙΣ;

10.  ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΣΥΝΟΛΙΚΑ Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΑΠΌ ΕΠΤΑ Ή ΕΞΙ ΑΙΤΗΜΑΤΑ;

τα οποία και σταδιακά απάντησε.

    Ο ομιλητής, ανέλυσε παραστατικά ότι η Κυριακή Προσευχή το γνωστό μας «Πάτερ ημών», δεν είναι ένα, ούτε εννιαίο και κοινό σε όλους τους Ευαγγελιστές. Υπάρχει σε αρκετές παραλλαγές και η ερμηνεία του στην Πατερική γραμματεία επίσης είναι ποικίλη ! Έχει πολλές ομοιότητες με την Ιουδαϊκή προσευχή «ΚΑΝΤΙΣ», αλλά και επίσης σημαντικές διαφορές. 

   Ερμηνευτικά έχει αρκετά δυσερμήνευτα σημεία, αλλά και μία τόλμη να καλούμε τον Θεό δημιουργό του σύμπαντος Πατέρα το οποίο αποτελεί έτσι ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ προς εμάς του ίδιους ότι οφείλουμε να ζούμε ως παιδιά Του Θεού, ως υιοί και θυγατέρες.

Το αγιασθητω με την εννοια της δοξολογιας μετα από μια φανερωση του μεγαλειου του αληθινου Θεου, άλλωστε «κανείς δεν θα ήταν άπιστος εάν οι Χριστιανοί πίστευαν πραγματικά τον Θεό ως Πατέρα τους και τον Χριστό ως Κύριό τους», κατά τον Ιερό Χρυσόστομο.

 ΕΛΘΕΤΩ Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΣΟΥ : Στον Ιουδαϊσμό της εποχής του Ιησού απαντά ο όρος βασιλεία του Θεού στην ιεροσολυμητική λατρεία του Ναού και της Συναγωγής, στο ραβινισμό και στο Κουμράν. Ο ευλαβής ιουδαίος καθημερινά προσεύχεται με το Σεμά Ισραήλ:

Ο Άγ. Γρηγόριος Νύσσης καταγράφει την παραλλαγή που απαντά και σε κάποια νεότερα χειρόγραφα: Ἐλθέτω τὸ Πνεῦμα σου τὸ ἅγιον ἐφ’ ἡμᾶς καὶ καθαρισάτω ἡμᾶς (PG 44.115. Πρβλ. Μαξίμου Ομολογητού PG. 90.885B). Ήδη επισημάνθηκε ότι στον Λουκά ο Θεός-Πατέρας σε αντίθεση προς τον επίγειο πατέρα το κατεξοχήν δώρο που χορηγεί είναι το Πνεύμα.

Στην Αποκάλυψη το Πνεύμα με τη Νύμφη-Εκκλησία κραυγάζουν Ἀμήν, Ἔρχου Κύριε Ἰησοῦ (22, 20)! Ο Παύλος τοποθετεί στον Επίλογο της Α’ Κορινθίους την ίδια προσευχή στην αραμαϊκή εκδοχή, που μπορεί βέβαια να χωριστεί διαφορετικά άρα και να κατανοηθεί: μαράνα θα (Κύριε έλα) ή Μαράν αθά (ο Κύριος έχει ήδη έλθει). Στη διπλή εκδοχή των αναγνώσεων διαφαίνεται σαφώς το ιδιάζον της χριστιανικής αναμονής. Είναι η κραυγή έλα! Και ταυτόχρονα η γεμάτη ευχαριστία βεβαιότητα ήδη ήλθε.

Από τη Διδαχή των Δώδεκα Αποστόλων (το 100 μ.Χ.) γνωρίζουμε ότι αυτή η κραυγή ανήκε στις λειτουργικές προσευχές του ευχαριστιακού δείπνου της αρχέγονης Εκκλησίας και σε αυτή επίσης παραδίδεται με συγκεκριμένο τρόπο η ενότητα και των δύο αναγνώσεων. Οι χριστιανοί προσεύχονται για την οριστική έλευση του Ιησού και ταυτόχρονα βιώνουν με χαρά και αίνο ότι αυτό προλαμβάνεται ήδη στο παρόν και ότι στο παρόν εμφανίζεται στο μέσον ημών.

Για την Εκκλησία η παρουσία του Πνεύματος σημαίνει την παρουσία της Βασιλείας η οποία βιώνεται στη Λατρεία της, όπου και η έλευση του Ι. Χριστού διά της Ευχαριστίας.

Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος: Τὸ μὴ προσηλώσθαι τοῖς ὁρωμένοις, μηδὲ μέγα τι παρόντα ἡγεῖσθαι, ἀλλ’ ἐπέιγεσθαι πρὸς τὸν Πατέρα καὶ τῶν μελλόντων ἀφίεσθαι. 

ΠΑΡΑΚΛΗΣΕΙΣ-ΕΜΕΙΣ:

ΑΠΛΑ ΚΑΙ ΥΠΑΡΞΙΑΚΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗ ΓΗ, μετάβαση που ήδη έχει προαναγγελθεί με το καὶ ἐπὶ τῆς γῆς. ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΑΔΥΝΑΤΕΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΝΑ ΣΥΓΧΩΡΗΣΕΙ ΚΑΙ ΑΝ ΑΝΤΙΣΤΑΘΕΙ ΣΤΟ ΠΟΝΗΡΟ

ΤΙ ΣΗΜΑΊΝΕΙ ΑΡΤΟΣ Ο ΕΠΙΟΥΣΙΟΣ-μοναδική στο ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ (Ωριγένης Ομ. 27. 7)

1. + ΕΠΙ ΤΗΝ ΟΥΣΑΝ ΗΜΕΡΑΝ =ΤΟ ΨΩΜΙ ΓΙΑ ΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΜΕΡΑ. Βλ. Μτ. 20, 8: οι μισθωτοί πληρώνονταν μόνον το μεροκάματο. Αυτό, όμως είναι άτοπο διότι τότε το ΣΗΜΕΡΟΝ είναι πλεονασμός!

2. + ΕΠΙΕΝΑΙ = Α. ΤΟ ΨΩΜΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΧΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ-ΤΟ ΑΥΡΙΟ. Υπονοείται ότι οι χριστιανοί ανέπεμπαν την Κυριακή προσευχή το βράδυ. Τότε όμως θα είχαμε τον όρο επιούσΑιος. Επίσης ο Ιησούς στο Μτ. 6, 34 απαγορεύει να φροντίζουμε για την αυριανή.  Βεβαίως το «δεν μεριμνώ» δεν αποκλείει το «δεν προσεύχομαι»όπως αποδεικνύει το Φιλ. 4, 6: μηδὲν μεριμνᾶτε ἀλλὰ τη προσευχή…»

Β. Μπορεί να νοηθεί επίσης ΤΟ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ  ΨΩΜΙ  ΑΠΌ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ, ΤΟ ΜΑΝΝΑ πράγμα άτοπο διότι οι αιτήσεις αφορούν στη γη αλλά και διότι ο άρτος συνοδεύεται από το  ΗΜΩΝ.

Ο Iερώνυμος στο Υπόμνημα στο Κατά Ματθαίον αναφέρει ότι το Ευαγγέλιο των Εβραίων χρησιμοποιεί το mahar = αύριο. Στο Ησ. 22, 13 οι  Ο’ μτφρ. Αὔριον. Πρόκειται όμως για μετάφραση πιθανότατα που εδράζεται  σε λανθασμένη ερμηνεία.

3. + ΟΥΣΙΑ 

Α. ΤΟ ΥΠΕΡΟΥΣΙΟ= ΕΠΟΥΡΑΝΙΟΣ ΑΡΤΟΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ = Η ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ. Έτσι η Βουλγάτα του Ιερώνυμου μεταφράζει supersubstantialis (φράση που συνδυάζει το  super+sub) = Υπερούσιος αντί της Ιτάλα quottidianus (=  ημερήσιος). ΠΙΘΑΝΟΤΑΤΑ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΑΥΤΉ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΠΑΓΓΕΛΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡ ΗΜΩΝ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΘΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΝΑ ΜΗΝ ΖΗΤΑΜΕ ΥΛΙΚΑ ΑΓΑΘΑ. Η ΤΡΙΑΔΑ ΤΩΝ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΩΝ ΑΙΤΗΣΕΩΝ ΔΕΝ ΑΦΟΡΑ, ΌΜΩΣ, ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ ΑΛΛΑ ΣΤΗ ΓΗ.

Β. ΤΟ ΨΩΜΙ- την ΤΡΟΦΗ ΠΟΥ ΕΊΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΜΑΣ. ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΡΟΝΟΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ (Ψ. 104).

Το Ψωμί μετωνυμικά (pars pro toto) συμβολίζει τη βασική τροφή για επιβίωση

ΌΧΙ ΤΡΥΦΗ ΑΛΛΑ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΤΡΟΦΗ. ΣΗΜΕΡΑ= ΕΠΕΙΓΟΝ ΤΗΣ ΠΑΡΑΚΛΗΣΗΣ

καὶ ἂφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφήκαμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν.

Η πέμπτη παράκληση της κυριακής προσευχής προϋποθέτει έναν κόσμο στον οποίο πλανάται η ενοχή μεταξύ των ανθρώπων και απέναντι στο Θεό. Και οι μαθητές ανήκουν στους οφειλέτες. Έχουν αμαρτίες.

Κάθε ενοχή ανάμεσα στους ανθρώπους εμπερικλείει έναν τραυματισμό της αλήθειας και της αγάπης. Η υπερνίκηση της ενοχής αποτελεί ένα κεντρικό ερώτημα κάθε ανθρώπινης ύπαρξης. Η ιστορία της θρησκείας περιστρέφεται γύρω από αυτό το ερώτημα.

Η ενοχή προκαλεί εκδίκηση. Έτσι δημιουργείται μια αλυσίδα όπου η συμφορά της ενοχής αναπτύσσεται συνεχώς και γίνεται πάντα αναπόδραστη. Με αυτήν την παράκληση μας λέει ο Κύριος: η ενοχή μπορεί να υπερνικηθεί μόνο με τη συγχώρεση και όχι με την αντεκδίκηση. Ο θεός είναι ο Θεός που συγχωρεί γιατί αγαπά τα κτίσματά του. Και η συγχώρεση μπορεί να πραγματοποιηθεί σε εκείνον, ο οποίος συγχωρεί.

Ο ίδιος ο Θεός ο οποίος γνώριζε ότι εμείς οι άνθρωποι βρισκόμασταν απέναντι σε αυτόν ασυμφιλίωτοι, πραγματοποίησε έξοδο από τη θεότητά του προκειμένου να έρθει σε εμάς και να επέλθει η καταλλαγή. Θα θυμηθούμε ότι πριν το δώρο της Ευχαριστίας γονάτισε μπροστά στους μαθητές του και έπλυνε τα ακάθαρτα πόδια τους με τη γεμάτη ταπείνωση αγάπη.

καὶ μὴ εἰσενέγκης ἡμᾶς εἰς πειρασμόν Στο Ιάκ. 1, 13 σημειώνεται: Μηδεὶς πειραζόμενος λεγέτω ὅτι ἀπὸ θεοῦ πειράζομαι· ὁ γὰρ Θεὸς ἀπείραστός ἐστιν κακῶν, πειράζει δὲ αὐτὸς οὐδένα.

Εξ αυτού πολλοί ερμήνευσαν: (Α) μη μας αφήνεις (αντί του «μη μας οδηγείς») στον πειρασμό. Το ίδιο το Πνεύμα όμως οδηγεί τον Ιησού στην έρημο πειρασθῆναι ὑπὸ τοῦ διαβόλου (Μτ. 4, 1). Λκ. 4, 1) Άλλοι: (Β) μη μας αφήνεις να πέσουμε πλήρως/να υποκύψουμε στον πειρασμό. (Γ) Υπάρχει η σημιτική ιδιαιτερότητα να χρησιμοποιούνται ρήματα αιτιολογικού τύπου (το υποκείμενο είναι η αιτία της πράξης χωρίς να ενεργεί το ίδιο: »κάνω να γίνει κάτι». ΚΑΝΕ ΝΑ ΜΗ ΕΙΣΕΛΘΟΥΜΕ –ΕΝΤΕΛΩΣ- ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΒΟΛΟΥ»»

Στη Γεθσημανή ο Ιησούς προτρέπει: προσεύχεσθε μὴ εἰσελθεῖν εἰς πειρασμόν. (Λκ. 22:40 πρβλ. 11Q 5 24, 10) ενώ το Σιράχ 2, 1-5: τέκνον εἰ προσέρχῃ δουλεύειν Κυρίῳ ἑτοίμασον τὴν ψυχήν σου εἰς πειρασμόν. εὔθυνον τὴν καρδίαν σου καὶ καρτέρησον καὶ μὴ σπεύσῃς ἐν καιρῷ ἐπαγωγῆς. κολλήθητι αὐτῷ καὶ μὴ ἀποστῇς ἵνα αὐξηθῇς ἐπ᾽ ἐσχάτων σου. πᾶν ὃ ἐὰν ἐπαχθῇ σοι δέξαι καὶ ἐν ἀλλάγμασιν ταπεινώσεώς σου μακροθύμησον ὅτι ἐν πυρὶ δοκιμάζεται χρυσὸς καὶ ἄνθρωποι δεκτοὶ ἐν καμίνῳ ταπεινώσεως

Υπάρχουν δύο ειδών πειρασμοί: (α) ένας με σκοπό να παρασύρει τον άνθρωπο στο κακό και (β) ένας για να τον δοκιμάσει και να ενισχύσει την ικανότητα αντίστασης. Στον (α) υποκείμενο είναι ο διάβολος. Στον (β) ο Θεός χρησιμοποιώντας ως εργαλείο τον διάβολο, ο οποίος στην Κ.Δ. έχει νικηθεί αλλά εργάζεται ακόμη και θα εκμηδενιστεί κατά τα τελικά έσχατα. Υπάρχει η διαλεκτική μεταξύ  του ΉΔΗ’ και ΌΧΙ ΑΚΟΜΑ. 

Υπάρχει (γ) και ο εσχατολογικός πειρασμός (nisan), της τελικής αποστασίας και έκπτωσης (πρβλ. Μκ. 14, 38). καὶ διὰ τὸ πληθυνθῆναι τὴν ἀνομίαν ψυγήσεται ἡ ἀγάπη τῶν πολλῶν. […] καὶ εἰ μὴ ἐκολοβώθησαν αἱ ἡμέραι ἐκεῖναι, οὐκ ἂν ἐσώθη πᾶσα σάρξ· διὰ δὲ τοὺς ἐκλεκτοὺς κολοβωθήσονται αἱ ἡμέραι ἐκεῖναι. (24, 12. 22) ΑΠΟΥΣΙΆΖΕΙ ΌΜΩΣ ΤΟ ΟΡΙΣΤΙΚΟ ΑΡΘΡΟ.

Το τελικό αίτημα είναι το μοναδικό που διατυπώνεται αρνητικά και δίνει την εντύπωση του απότομου, καθώς αναφέρεται στην προστασία (όχι πριν αλλά) κατά τη διάρκεια του πειρασμού.  Για τη σωστή ερμηνεία του στ.  πρέπει  να συνδέσουμε το ημιστίχιο ε το επόμενο ἀλλἂ ρῦσαι… που  κάποιοι για να φτάσουν τον αριθμό επτά θεωρούν ανεξάρτητο . Η ελληνική σύνταξη όμως  δεν το επιτρέπει! Το ρύω βέβαια μπορεί να σημαίνει και προφυλάσσω αλλά και απελευθερώνω, σώζω!

Στον Ιώβ όπου από πολλές επόψεις ήδη προδιαγράφεται το μυστήριο του Θεού, ο σατανάς χλευάζει τον άνθρωπο έτσι ώστε να κοροϊδέψει τον Θεό. το κτίσμα, το οποίο έπλασε σύμφωνα με την εικόνα του, είναι ένα αξιολύπητο πλάσμα. Ό,τι του φαίνεται καλό είναι η πρόσοψη. Στην πραγματικότητα τον άνθρωπο τον ενδιαφέρει η απόλαυσή του. ο θεός δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να πέσει αλλά να δοκιμαστεί. Εδώ διακρίνεται σιωπηρά, χωρίς ρητά ακόμη να αναφέρεται, το μυστήριο της αντιπροσωπευτικής θυσίας το οποίο χαρακτηρίζει τη μεγαλειώδη μορφή στο Ησ. 53: τα πάθη του Ιώβ υπηρετούν τη δικαίωση του ανθρώπου. Μέσω της πίστης του, η οποία δοκιμάζεται στα δεινά του, αποκαθίσταται η τιμή του ανθρώπου. Έτσι τα πάθη του Ιώβ προδιαγράφουν τα πάθη της κοινωνίας-σχέσης με το Χριστό, ο οποίος αποκαθιστά την τιμή όλων μας και μας δείχνει την πορεία έτσι ώστε ακόμη στο πιο βαθύ σκοτάδι των δοκιμασιών να μη χάνουμε την πίστη στο Θεό.

Ο πειρασμός έρχεται από το διάβολο. Στα πλαίσια όμως της μεσσιανικής αποστολής του Ιησού ανήκει η δοκιμασία και η νίκη των μεγάλων πειρασμών οι οποίοι παραπλάνησαν και πάντα παραπλανούν την ανθρωπότητα από το Θεό. Πρέπει όπως είδαμε να υποστεί αυτούς τους πειρασμούς μέχρι σταυρικού θανάτου και έτσι να μας διανοίξει την οδό της σωτηρίας.

   Για περισσότερες λεπτομέριες η παρουσίαση είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφερομένου! 

                      Εκ του Νεανικού Τομέα Ι.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Βούλας