Ποίημα για τον Ντοστογίεφσκι του π. Παναγιώτη Γκέζου

Ντοστογιέφσκι: «Οι άνθρωποι υποφέρουν, αλλά ζουν, ζουν μια ζωή πραγματική,

όχι φανταστική, γιατί το να υποφέρεις είναι ζωή».

του π. Παναγιώτου Γκέζου

Αυτό που η Ηθική μας παρουσιάζει σαν «ηθικό»

δεν είναι ποτέ αμιγώς «καλό»,

και ότι ο άνθρωπος ποτέ δεν μπορεί να εξαλείψει το κακό

με την Ηθική, αφού κανένας απολύτως

δεν μπορεί να είναι αμιγώς καλός.

Αυτό που μετράει στην ανθρώπινη ύπαρξη και συμπεριφορά

δεν είναι η ηθική, αλλά η ελευθερία,

και πως μόνον ό,τι είναι ελεύθερο είναι αληθινά καλό.

Η διάκριση των ανθρώπων σε «καλούς» και «κακούς»

είναι βασισμένη σε ένα ψέμα

και ότι ο μόνος τρόπος να νικηθεί το κακό

είναι να το πάρει κανείς επάνω του ελεύθερα.

Η Ηθική δεν μπορεί να οδηγήσει ποτέ

στη λύτρωση του ανθρώπου από το κακό.

Η έννοια της Ηθικής στηρίζεται

στη διάκριση μεταξύ καλού και κακού.

Χωρίς τη διάκριση καλού και κακού

η έννοια της ηθικής καταρρέει.

Η διάκριση αυτή παίρνει συνήθως δύο μορφές.

 Όπως η ηθική λέει:

Η μία είναι ο χαρακτηρισμός των πράξεων

ή των αισθημάτων, κινήτρων, διαθέσεων ...

ως καλών ή κακών.

Εάν κάποιος αγαπά, έμπρακτα  πρόκειται για κάτι «καλό» -

σύμφωνα με την κρατούσα ηθική πάντοτε

- ενώ εάν μισεί πρόκειται για κάτι «κακό».

Η άλλη μορφή, που παίρνει η διάκριση καλού και κακού,

είναι ο χαρακτηρισμός των προσώπων ως καλών ή κακών.

Ο «χαρακτήρας» είναι το υποκείμενο και οι μορφές

επάνω στις οποίες είναι «χαραγμένες»

ορισμένες ηθικές ιδιότητες, καλές ή κακές.

Τόσο στο επίπεδο των γενικών αρχών της ηθικής

όσο και σε εκείνο των χαρακτήρων,

ο Ντοστογιέφσκι αρνείται επίμονα

τη διάκριση μεταξύ «καλού» και «κακού», δηλαδή

αρνείται την ίδια τη βάση της ηθικής.

«Επήγα τόσο μακριά

ώστε να φθάσω στο βέβαιο συμπέρασμα πως κυριολεκτικά

η αγάπη συνίσταται στο παράξενο δικαίωμα

να τυραννάς εκείνον που αγαπάς...». (Ντοστογιέφσκι)

«Στο μίσος μου για τους ανθρώπους της γης μας

υπάρχει πάντοτε μια νοσταλγική αγωνία:

γιατί να μην μπορώ να τους μισώ χωρίς να τους αγαπώ;..

Και στην αγάπη μου γι' αυτούς μέσα ήταν μια νοσταλγική θλίψη:

γιατί να μην μπορώ να τους αγαπώ χωρίς να τους μισώ;». (Ντοστογιέφσκι)

Τα λόγια αυτά έρχονται σαν οδοστρωτήρας

να γκρεμίσουν κάθε σαφή διάκριση μεταξύ καλού και κακού,

ακόμη και στο επίπεδο της πιο μεγάλης ηθικής αξίας,

που είναι και για τον ίδιο τον Ντοστογιέφσκι η αγάπη.

Ο άνθρωπος, ο κάθε άνθρωπος, είναι ένα μείγμα πανουργίας

και απλότητας, αγνότητας

και φιληδονίας, καλοσύνης και κακότητας.

«Ήμουν ένας παλιάνθρωπος, κι όμως αγαπούσα τον Θεό...

Το καλό και το κακό

βρίσκονται σε μια τερατώδη συνύπαρξη μέσα στον άνθρωπο» Ντοστογιέφσκι .

Διεφθαρμένοι άνθρωποι είναι συχνά καλοσυνάτοι,

εγκληματίες είναι τρυφεροί και αισθηματικοί,

πουριτανοί και ηθικιστές είναι σκληροί

και άσπλαχνοι, όλοι είναι εξίσου ικανοί

για το κακό και για το καλό.

Η διαπίστωση αυτή, ότι δηλαδή

κάθε άνθρωπος είναι κακός συγχρόνως και καλός,

καταργεί την Ηθική

και εμφανίζει τον Ντοστογιέφσκι ως μηδενιστή.

Αλλά εδώ πρέπει να σταθούμε με προσοχή.

Είναι ο Ντοστογιέφσκι πράγματι μηδενιστής;

Ο Ντοστογιέφσκι καταρρίπτοντας την ηθική,

που διακρίνει τους ανθρώπους σε καλούς και κακούς,

κλονίζει την υπεροψία του ουμανισμού,

ο οποίος πιστεύει ότι με την ηθική μπορεί

να εξαλείψει το κακό από τον κόσμο για να σωθεί.

Με τον τρόπο αυτόν ο Ντοστογιέφσκι πατερικά θεολογεί:

η σωτηρία του ανθρώπου δεν μπορεί

να προέλθει από τον ίδιο τον άνθρωπο,

αλλά μόνον από τον Θεό.

Το μείγμα καλού και κακού,

που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη φύση,

δεν οδηγεί απαραίτητα στον μηδενισμό.

Αυτό που τον κάνει να βρει νόημα στην ύπαρξη του

είναι να συνάντηση τον Άλλο, τον δικό του αδελφό.

Ο Άλλος είναι αυτός που δίνει την υπέρβαση του μηδενισμού.

Ο Ντοστογιέφσκι μας φέρνει στο χείλος του γκρεμού,

αλλά δεν μας αφήνει στο κενό.

Αυτό που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί

είναι η ύπαρξη του Άλλου.

Δεν είναι ούτε οι αρετές ούτε οι κακίες του Άλλου, δηλαδή η ηθική.

Για τον Ντοστογιέφσκι υπάρχει μία και μόνη επιλογή

αντί της αυτοκτονίας για τον άνθρωπο:

«οι άνθρωποι υποφέρουν, αλλά ζουν, ζουν μια ζωή πραγματική,

όχι φανταστική, γιατί το να υποφέρεις είναι ζωή».

ο Σταυρός και η οδύνη

είναι για τον Ντοστογιέφσκι η μόνη, αληθινή

και αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα

μέσα στην ανθρώπινη ύπαρξη,

είναι το μόνο αντίδοτο στη γελοιότητα

της ηθικής που αγνοεί

τη συνύπαρξη του καλού και του κακού στου ανθρώπου τη ζωή.

Πρέπει να ξεπεραστεί από την Ανάσταση ο Σταυρός.

Δεν έχει θέση στη Βασιλεία τού Θεού ο πόνος.

Η αγάπη αγκαλιάζει την οδύνη,

όχι για να της δώσει περιεχόμενο μεταφυσικό,

αλλά για να τη μετατρέψει σε χαρά και αγάπη στο Θεό.

Η οδύνη είναι η μόνη αλήθεια που με την αποδοχή της,

ιδιαίτερα στο πρόσωπο τού Άλλου, υπερβαίνομε το μηδενισμό

και καταλαβαίνομε ότι αξίζει να υπάρχομε στον κόσμο αυτό.

«Ώστε στ' αλήθεια λέει η θρησκεία

πως όλοι μας θα σηκωθούμε από τους νεκρούς

μετά τη Δεύτερη Του Παρουσία

και θα ξαναζήσουμε και θα ξαναδούμε πάλι ο ένας τον άλλο;»

Το δίχως άλλο θ' αναστηθούμε...

Και χαρούμενα, ο ένας στον άλλο όσα γίνανε,

εύθυμα θα διηγηθούμε.

Πηγή: Περιοδικό "Νέα Ευθύνη" τ. 3 Ιανουάριος 2011