Με επιτυχία η Εκδήλωση του Πολιτιστικού Συλλόγου Θεσσαλών Μεσογείων "ο Λευκανίωνας"

Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Θεσσαλών Μεσογείων "ο Λευκανίωνας" διοργάνωσε Εκδήλωση με κεντρικό τίτλο ¨Μετέρωρα-τον Πλατύ Λίθο¨ στην Αίθουσα Συνιδιοκτησίας Παιανίας (Σπ. Αγγελή 14) με κεντρικό ομιλητή της Εκδηλώσεως,  τον π. Μάριο Χανόπουλο, Εφημέριο του Ι. Ν. Αγίας Τριάδος Γλυφάδας, ο οποίος ανέπτυξε το θέμα: Στοιχεία ιστορίας και προσφοράς της μοναχικής πολιτείας των Μετεώρων στο Έθνος. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο αντιπρόεδρος της βουλης κος Αλέξης Μητρόπουλος, ο δήμαρχος Παιανίας Σπυρίδων Σταμος, αντιδήμαρχοι πολιτικοί Καθώς και ο Πανοσιολογιώτατος αρχ. Νικηφορος Κυπριανός και Αιδεσιμολογιώτατος π. Νικόλαος Ντούρος και αρκετός κόσμος.

Ολόκληρη η ομιλία του π. Μάριου, είναι η ακόλουθή:

’Καύχημα γὰρ τῆς Χριστοῦ Ἐκκλησίας ἡ μοναχικὴ πολιτεία’’

Άγιος Ισαάκ ο Σύρος

     Μετέωρα, μια μοναστική πολιτεία, μια κιβωτός των εραστών του ασκητικού βίου, ένας παράξενος και συνάμα όμορφος κόσμος, τόσο από την ιδιαιτερότητα του φυσικού κάλλους, όσο και από την ασκητική παλαίστρα. Αυτό το άγριο και δύσβατο μέρος από τις αρχές του 11^ου  αιώνα, έμελε να αποτελέσει, έναν φάρο του μοναχισμού και της ορθοδοξίας. Κατά την ρήσην δε του Υμνωδού:«Tοις ερημικοίς, θείω έρωτι πτερουμένις, άπαυστος ο θείος πόθος εγγίνεται, εκ του κόσμου του ματαίου εκτός».

     Αποτέλεσε και συνεχίζει διαχρονικά να είναι μια πυξίδα σωτηρίας. Η άσκηση ως τρόπος χριστιανικής ζωής είναι χρέος όλων των χριστιανών, είτε είναι μοναχοί είτε λαϊκοί. Η ταπείνωση, η μετάνοια, η νηστεία, η συνεχής προσευχή, ο αγώνας για να ολοκληρωθεί κάποιος πνευματικά, να υπερβεί τον εγωισμό του και να κατακτήσει την αυτογνωσία είναι κοινές ασκητικές μέθοδοι. Το όνομα Μετέωρα αποδίδεται στον κτήτορα της μονής Μεγάλου Μετεώρου, τον Άγιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη, ο οποίος ονόμασε «Μετέωρο» τον Πλατύ Λίθο στον οποίο ανέβηκε πρώτη φορά το 1334.

       Γενικά η μοναστική ζωή στα Μετέωρα σημείωσε ύφεση στα χρόνια της παρακμής και της πτώσης της βυζαντινής αυτοκρατορίας και της συνακόλουθης οθωμανικής κατάκτησης της Θεσσαλίας το 1393. Ωστόσο, από τα τέλη του 15ου αιώνα και κυρίως το 16ο αιώνα τα Μετέωρα γνωρίζουν τη μεγαλύτερή τους ακμή, καθώς ιδρύονται νέες μονές, καθολικά και μοναστηριακά κτίσματα, τα οποία κοσμούνται με απαράμιλλης τέχνης αγιογραφίες.

       Με την πάροδο του χρόνου η μοναστηριακή αυτή πολιτεία άρχισε να ενισχύεται με μοναχούς για να φθάσει στο απόγειο της ακμής της γύρω στο 17^ον αιώνα. Όμως, από την εποχή αυτή αρχίζει και η παρακμή με αποτέλεσμα σήμερα να λειτουργούν μόνο τα μοναστήρια της Μεταμόρφωσης, του Βαρλαάμ, του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά, του Ρουσάνου, της Αγίας Τριάδος και του Αγίου Στεφάνου, καθώς και κάποια τμήματα ορισμένων άλλων, ενώ τα υπόλοιπα έχουν εξαφανισθεί.

       Οι απαρχές της μοναστικής πολιτείας των Σταγών, ως άλλη Θηβαΐδα, ως έτερο Άγιο Όρος, πραγματοποιήθηκε από την θέληση των ερημιτών και ασκητών που αψήφησαν τις δυσκολίες και με ακαταγώνιστη δύναμη πίστεως και σθεναρή θέληση, σκαρφάλωσαν στις κορυφές των βράχων. Ως άλλοι αετοί, κρύφτηκαν μέσα στα κοιλώματα και τις σπηλιές, αναζητώντας την θέα του Θεού, την εμπειρία της άκτιστου χάριτος, τον ησυχαστικό  τρόπο ζωής. Κατά τον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος ο μοναχισμός είναι «Φῶς μὲν μοναχοῖς ἄγγελοι, φῶς δὲ πάντων ἀνθρώπων, μοναχικὴ πολιτεία».

        Γράφει ο αείμνηστος Γέροντας Μωυσής στο Βιβλίο του για τον Άγιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη: «Στὴν κορυφὴ τοῦ μεγαλύτερου βράχου ὁ ὅσιος, μαζὶ μὲ τὸν ὅσιο Ἰωάσαφ, ἵδρυσε τὴν πρώτη κοινοβιακὴ μονὴ τοῦ πέτρινου δάσους, κατὰ τὰ ἁγιορείτικα πρότυπα πρὸς τιμὴν τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος καὶ τῆς Θεοτόκου. Ἡ ἀρετή του συγκέντρωσε γύρω του πολλοὺς μοναχούς, γιὰ τοὺς ὁποίους συνέταξε τὸν κανονισμὸ τοῦ κοινοβίου, στὸ πνεῦμα τῆς ἀσκητικῆς παραδόσεως. Στὰ τελευταῖα του ἔτη ἀποσύρθηκε σὲ σπήλαιο τοῦ βράχου, ποὺ σώζεται μέχρι σήμερα, ὅπου «ἀμερίμνως ὁ γέρων ἠσύχαζεν». Μετὰ τὴν ὀσιακὴ κοίμησή του, ὁ τάφος του, ποὺ μόνος του τὸν εἶχε ἀνοίξει, εὐωδίασε. Τοῦ εἶχε δοθεῖ τὸ χάρισμα τῆς προφητείας καὶ τῆς προοράσεως πλούσια. Ὁ ὅσιος Ἀθανάσιος ὑπῆρξε μία ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες μορφὲς τοῦ ἡσυχασμοῦ τοῦ 14ου αἰώνα· χαρισματοῦχος, διακριτικός, θαυματουργὸς πατήρ. Συνδεόταν μὲ τοὺς ὁσίους Γρηγόριο τὸν Σιναΐτη, Δανιὴλ τὸν ἡσυχαστή, Ἰσίδωρο καὶ Κάλλιστο τοὺς Οἰκουμενικοὺς Πατριάρχες καὶ ἄλλους». Μετά από 200 χρόνια ο ασκητής Βαρλαάμ ιδρύει το Μοναστήρι των Τριών Ιεραρχών και των Αγίων Πάντων και αργότερα άγνωστοι ιερωμένοι δημιούργησαν τα Μοναστήρια Αγίας Τριάδος, του Αγίου Στεφάνου, της Υπαπαντής, του Ρουσάνου ή Αρσάνου, του Αγίου Γεωργίου του Μανδηλά, του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά, της Παναγίας της Μήκανης, των Αγίων Θεοδώρων, του Αγίου Νικολάου του Μπάντοβα, των Αγίων Αποστόλων, του Αγίου Γρηγορίου, του Αγίου Αντωνίου, του Παντοκράτορα, της Αγίας Μονής, του Τιμίου Προδρόμου, της Μονής Υψηλωτέρας ή Καλλιγράφων, του Μοδέστου, της Αλύσεως, του Αποστόλου Πέτρου, του Αγίου Δημητρίου, του Καλλιστράτου, των Ταξιαρχών και του Αγίου Ιωάννου του Μπουνήλα

      Μοναστών πολιτεία και ασκητική παλαίστρα τα μετέωρα, μια μικρή μοναστική κοινότητα, άρχισε με την Σκήτη της Δούπιανης προς τιμή της Παναγίας, το πρώτο μοναστικό συγκρότημα: «η Mονή της υπεραγίας Θεοτοκου η Δούπιανη» μνημονευόταν σε επίσημα παλαιά πρακτικά απογραφής, των μέσων του IB΄ αιώνα, αναφερόμενα στα όρια, στις κτήσεις και στις δικαιοδοσίες της επισκοπής Σταγών.

      Στον ναΐσκο αυτό της Παναγίας της Zωοδόχου Πηγής, που σώζεται σε καλή κατάσταση μέχρι σήμερα, κοντά στο Kαστράκι, λίγο πιο κάτω από το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Aναπαυσά, συνέρρεαν από τα ασκητήρια και τις σπηλιές τους οι αυστηροί μετεωρίτες αναχωρητές κάθε Kυριακή για να τελέσουν την κοινή λατρεία στον Θεό.

       O επικεφαλής της Σκήτης των Σταγών έφερε, κατά τα αγιορείτικα πρότυπα, τον τίτλο του «πρώτου» και καθηγούμενου της Mονής της Θεοτόκου της Δούπιανης. Μέσα στη μοναστική λιθόπολη των Σταγών μόνος αυτός, «ως πρώτος της ασκήσεως εί και το της ηγουμενείας όνομα». Κατά τα μεσα του 14^ου αιώνα δεσπόζει η μεγάλη δράση και η αντινοβολία του Πρώτου της Σκήτης των Σταγών και Καθηγουμένου κυρ Νείλου.

       Ο Ιερομόναχός Νείλος που μνημονεύεται σε πολλά έγγραφα και επιγραφές είναι ο ιδρυτής και κτίτορας κατά το 1366-1367 της Μονής της Υπαπαντής, η οποία σήμερα είναι ακατοίκητη και ανήκει στην Μονή του Μεγάλου Μετεώρου. Ο ναός της Υπαπαντής, όπως μαρτυρεί και η επιγραφή, αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της βυζαντινής αγιογραφίας.

         Περίπου είκοσι μοναστήρια, σκαρφαλωμένα στις κορυφές των βράχων αποτέλεσαν την λιθόπολη των μετεώρων, την ασκητική μοναχική πολιτεία. Πάνω στους απρόσιτους  βράχους, που όρνεα και κόρακες έμεναν, το άκουσμα της γλυκιάς ψαλμωδίας και η ευωδία του θυμιάματος, πραγματοποίησαν τον λόγο του ψαλμωδού: «Eπ’ αυτά τα πετεινά του ουρανού κατασκηνώσει, εκ μέσου των πετρών δώσουσι φωνήν...».

          Οι μονές των Mετεώρων, στο πέρασμα των  αιώνων, μέσα από ποικίλες περιπέτειες και συμφορές, επιδρομές κατακτητών, λεηλασίες κ.ά., δεν έλειψαν ποτέ και από τους αγώνες του Έθνους. H προσφορά τους υπήρξε μεγάλη και πολύπλευρη. Στα 1616, Mεγάλη Παρασκευή ανήμερα, ο Aρσλάν μπέης των Ιωαννίνων με τ’ ασκέρι του, με δόλο ανέβηκε στη Mονή του Mεγάλου Μετεώρου, εκτέλεσε εν ψυχρώ αρκετούς από τους ανυποψίαστους μοναχούς και λεηλάτησε άγρια το μοναστήρι. Στα σκοτεινά και δύσκολα χρονιά της Τουρκοκρατίας, στις μονές έβρισκαν συχνά ασφαλές καταφύγιο και ζεστασιά οι κατατρεγμένοι και καταδιωκόμεναι από τον Tούρκο πασά, κάτοικοι της περιοχής των Τρικάλων, όπως μας πληροφορεί  η ενθύμηση του 1757.

         Στα 1808/1809 τα μετεωρίτικα μοναστήρια ενίσχυσαν και υπέθαλψαν το εθνεγερτικό κίνημα του φλογερού ιερωμένου παπά–Θύμιου Bλαχάβα και αντιμετώπισαν στη συνέχεια την εκδικητική μανία του θηριώδης Αλή Πασά των Ιωαννίνων, μετά τη σύλληψη και το  μαρτυρικό τέλος του θρυλικού ιερέα. H Mονή του Αγίου Δημητρίου, που υπήρξε το ορμητήριο του παπά–Θύμιου, «σταυραετού των Xασίων», ισοπεδώθηκε κυριολεκτικά από τους Τούρκους, ενώ οι ηγούμενοι και όλων των άλλων μετεωρίτικων μοναστηριών αιχμαλωτίστηκαν και κλείστηκαν στα μπουντρούμια των Ιωαννίνων. Η ενθύμηση του απλοϊκού και αγράμματου παπά Χρύσανθου από τα Τρίκαλα με το συγκινητικό και λακωνικό τρόπο απεικονίζει τα γεγονότα: «1809... έπιασε ο καπιτάν πασιάς τον Παπαθύμιο Μπαχλαβά και έστειλε εις τα Iωάννινα στο βεζίρη και τον έκαμι ζτηρέκια τέσσιρα... και τελειώνοντας ο πόλεμος έστειλε ο βεζίρης και εβούλλωσε τα μοναστήρια και επήρε και του γούμενος απο ’νι εις τα Ιωάννινα έως την σήμερον ημέραν».

       Σημαντικότατη υπήρξε η συμβολή των μονών των Mετεώρων και στα θέματα της παιδείας. Στο τυπικό του Αγίου Αθανασίου του Μετεωρίτη σαφώς επισημάνει: «παιδία κοσμικά γράμματα μη μανθάνειν», οι πατέρες του Mεγάλου Mετεώρου, στον κίνδυνο  να ξεχασθεί η ελληνική γλώσσα και μαζί με αυτή και η ορθόδοξη πίστη, επέτρεψαν στις μονές, την παιδεία αλλά και ίδριωντας «ιδίαις δαπάναις» ιερά παιδευτήρια. Ο λόγιος Επίσκοπος Σταγών Παρθένιος στο μισό του 19 αιώνα προσέφερε 2000 γρόσια στη Μονή του Αγίου Στεφάνου:  «όπως ο εν αυτή τας παραδόσεις των μαθημάτων ποιούμενος, λαμβάνων δι’ επιστασίας του κατά καιρόν Eπισκόπου τον ετήσιον τόκων... διδάσκη επιμελώς τους εκ των τεσσάρων τούτων Mοναστηρίων (Mετεώρου, Bαρλαάμ, Aγίας Tριάδος, Aγίου Στεφάνου) αποστελλομένους δοκίμους και υποτακτικούς χάριν επιδόσεως». Το 1845 οι Ηγούμενοι των τριών μεγάλων Mετεωρίτικων Mοναστηριών, Αγαθάγγελος του Mεγάλου Mετεώρου, Γρηγοριος του Bαρλαάμ και Iάκωβος του Aγίου Στεφάνου, συνυπεγράφουν κοινά γράμματα .. αναλαμβάνουν την υποχρέωση να συνεισφέρουν τα μοναστήρια ε- ετησίως στα κεντρικά σχολεία των Τρικάλων από 500 γρόσια το καθένα για την πληρωμή των μισθών των διδασκάλων. O ονομαστός ηγούμενος της Mονής Aγίου Στεφάνου Kωνστάντιος απο την Kαλαμπάκα ίδρυσε την «Kωνστάντιον Σχολήν Kαλαμπάκας» και κληροδότησε μεγάλα σημαντικά  ποσά για την ανέγερση και λειτουργία σχολείου στα Τρίκαλα. O Σουηδός περιηγητής J. Bjornstahl, στo «Οδοιπορικό του στη Θεσσαλία το 1779≫ γράφει: «2 Aπρ. 1779. Στο Μοναστήρι του Aγίου Στεφάνου βρήκα πλήθος ανθρώπους, που κατέφευγαν εκεί _ζητώντας να γλιτώσουν... O Επίσκοπος Παρθένιος έμενε κι αυτός στο Μοναστήρι από της επιδρομής των Τουρκαλβανών. Στις 6 Aπρ. ανέβηκα στη Mονή της Aγίας Τριάδος, όπου έγινα δεκτός με όλη τη φιλοξενία από τον ηγούμενο, που μου παραχώρησε για κατοικία ένα κελλί. Hταν γεμάτο πράγματα που ανήκαν στους φυγάδες από τα Τρίκαλα, οι οποίοι βρήκαν σαν καταφύγιο στα απρόσιτα κατοικήματα…».

       Kυρίως όμως μέσα στα μοναστήρια, με τη λατρευτική ζωή διατηρήθηκε, μαζί με την Ορθόδοξη Πίστη μας, ανόθευτη η ελληνική γλώσσα.  Αυτή που επέτρεπε στους σκλαβωμένους να κατανοούν το Ψαλτήρι και την Οκτώηχο και να διατηρούν σε αγωνιστική εγρήγορση την εθνική τους συνείδηση και τον πόθο τους για την απόκτηση της λευτεριάς. Κατά τον ασκητή Άγιο Ισαάκ τον Σύρο: «Δεῖ τὸν μοναχὸν εἶναι ἐν πᾶσι τοῖς ἑαυτοῦ σχήμασι καὶ πράγμασι τύπον ὠφελείας τοῖς ὁρῶσιν αὐτόν, ὅπως ἐκ τῶν πολλῶν ἀρετῶν αὐτοῦ τῶν διαλαμπουσῶν ὡς ἀκτίνων, βλέποντες οἱ τῆς ἀληθείας ἐχθροὶ καὶ μὴ βουλόμενοι ὁμολογήσωσιν, ὅτι ἔστι τοῖς Χριστιανοῖς ἐλπὶς σωτηρίας βεβαία καὶ ἀμετάπτωτος, πανταχόθεν τε ἐπιδράμωσι πρὸς αὐτὸν ὡς καταφύγιον ὄντα, ὥστε ὑψωθῆναι τὸ κέρας τῆς Ἐκκλησίας κατὰ τῶν ἐχθρῶν αὐτῆς καὶ πολλοὺς κινηθῆναι πρὸς ζῆλον τῆς αὐτοῦ ἀρετῆς καὶ τοῦ κόσμου ἐξελθεῖν, καὶ γενέσθαι αὐτὸν αἰδέσιμον ἐν πᾶσιν ἐκ τοῦ κάλλους τῆς πολιτείας αὐτοῦ»[1].  

          Με αυτές τις πτυχές της πνευματικής και ιστορικής διάστασης των μοναστηριών των μετεώρων που αναφέραμε θα ήθελα να ευχαριστήσω την πρόεδρο του πολιτιστικού συλλόγου θεσσαλών (Ο ΔΕΥΚΑΛΙΩΝΑΣ) κα Ματίνα Πανταζή που μου έκανε την τιμή να με προσκαλέσει ως ομιλίτη στην σημερινή εκδήλωση, τα Μέλη αυτού καθώς και όλους εσάς.

Εκτός από την ομιλία, η Εκδήλωση είχε και καλλιτεχνικό χαρακτήρα με ειδικό αφιέρωμα στον Θεσσαλό Συνθέτη και Στιχουργό Κωνσταντίνο Βίρβο και γαστριμαργικό, αφού προσφέρθηκαν σε όλους παραδοσιακές θεσσαλικές πίτες και τσίπουρο Τυρνάβου.

  Στο τέλος της ομιλίας, από το Προεδρείο του Συλλόγου, προσφέρθηκε τιμητική πλακέτα και δώρο, προς τον ομιλητή π. Μάριο και σε άλλους που συνέβαλαν για την πραγματοποίησή της.

π. Αντώνιος Χρήστου - axrhstou.blogspot.gr  

---

[1] Ἰσαάκ τοῦ Σύρου, Λόγοι ἀσκητικοί, Λόγος Ι´, ΕΠΕ, Φιλοκαλία 8Α, σελ.216.