Η Κοίμηση της Θεοτόκου μέσα την αγιογραφία και την υμνολογία.

 

                                             του π. Αντωνίου Χρήστου

Αγαπητοί αναγνώστες φτάσαμε με τη χάρη Του Θεού στον Δεκαπενταύγουστο, γνωστότερο ως το Πάσχα του Καλοκαιριού. Η μεγάλη Θεομητορική γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, συγκινεί κάθε πιστό Χριστιανό. Οι πιστοί προετοιμάζονται πνευματικά από την αρχή του μηνός με εγκράτεια για να γιορτάσουν αληθινά το μεγάλο πανηγύρι ψάλλοντας καθημερινά τις Παρακλήσεις προς τη Μητέρα του Κυρίου. Στην Εκκλησία ο θάνατος γίνεται πανηγύρι. Δεν λέγεται θάνατος ή τελευτή. Αποκαλείται «Κοίμηση». Δεν εξαντλούνται τα πάντα στο εδώ και τώρα. Υπάρχει το επέκεινα του τάφου η αιώνια ζωή. Ο Χριστιανός πιστεύει ότι κοιμάται προσωρινά, για να ξυπνήσει στην αιωνιότητα. Ο θάνατος, με την Ανάσταση του Χριστού, γίνεται ένας μεγάλος ύπνος. Αυτό το πανηγύρι, την ελπίδα της αιώνιας βασιλείας, την αγάπη μας στην Παναγία Μητέρα όλων μας, θα δούμε και μέσα από την Αγιογραφία και την υμνολογία που μας αποκαλύπτει με τρόπο καλλιτεχνικό και ποιητικό τις αλήθειες της Ορθόδοξης Θεολογίας για το πρόσωπο της Παναγίας. Στο σημερινό άρθρο θα δούμε την περιγραφή-ερμηνεία της Ιεράς Εικόνας της Κοιμήσεώς καθώς λίγα και από την υμνολογία της Εορτής τα οποία είναι ένα ζωντανό κήρυγμα! Ας ξεκινήσουμε…

Η εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, κατά τον Α. Καρακατσάνη, έχει πολλά πρόσωπα, δύο όμως πρόσωπα ξεχωρίζουν και διακρίνονται ιδιαιτέρως σ’ όλη την παράσταση: Το πρόσωπο Του Χριστού με το ηγεμονικό Του παράστημα που κρατεί την ψυχή της Παναγίας Μητέρας Του, ως βρέφος φασκιωμένο και το πρόσωπο της  Παναγίας μας με το λιπόσαρκο σκήνωμά της.

 

Στην εικόνα δεσπόζει το νεκρικό κρεβάτι, στολισμένο με πλούσια ποδέα, όπου αναπαύεται ἡ Παναγία με τα χέρια σταυρωμένα. Μπροστά στερεωμένο σε ένα απλό κηροπήγιο καίει ένα χοντρό κερί. Πίσω από τό νεκρικό κρεβάτι και στη μέση ακριβώς στέκει ο Χριστός με το σώμα σε περίεργη στροφή προς τα δεξιά, προς τὴν κεφαλή της Μητέρας Του. Στα χέρια Του απλωμένα στην ίδια κατεύθυνση, κρατεί τὴν ψυχή της, όπως είπαμε και παραπάνω που έχει τη μορφή φασκιωμένου μωρού με τα χέρια σταυρωμένα. Τὸν τριγυρίζει δόξα. Μέσα σ᾿ αυτήν είναι ζωγραφισμένοι στην κορυφή ένα εξαπτέρυγο και σε μονοχρωμία τέσσερεις Άγγελοι που πλαισιώνουν το Χριστό με χειρονομίες και έκφραση λύπης στα πρόσωπά τους.  Πάνω ακριβώς από το Χριστό στην κορυφή του τόξου της Εικόνας έχουν ανοίξει οι πύλες του ουρανού και φαίνονται δύο Άγγελοι, πάλι σε μονοχρωμία, να σκύβουν με σκεπασμένα χέρια για να πάρουν με τη σειρά τους τὴν ψυχή της.

 

 Στην κεφαλή και στα πόδια του νεκρικού κρεβατιού είναι μαζεμένοι οι δώδεκα Απόστολοι με εκφράσεις, στάσεις και χειρονομίες που δείχνουν βαθειά λύπη. Ο Απόστολος Πέτρος θυμιατίζει στην κεφαλή της Παναγίας, ο δε Απόστολος Παύλος και ο Θεολόγος Ιωάννης σκύβουν στα πόδια της και τὴν ασπάζονται. Πιο πίσω είναι τρείς Ιεράρχες ο Ιάκωβος ο Αδελφόθεος, ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης και ο Τιμόθεος ο μαθητής του Αποστόλου Παύλου με ανοιχτά βιβλία και στα αριστερά, στο βάθος, θρηνούν τρεις γυναίκες. Τη σύνθεση κλείνουν στο βάθος, πίσω από τις ομάδες των μαθητών, δύο συμβατικά αρχαιόπρεπα κτήρια. Ανάμεσα σ᾿ αυτά διαβάζεται η επιγραφή «Η ΚΟΙΜΗΣΙΣ ΤΗΣ Θ(ΕΟ)ΤΟΚΟΥ».

 

Σε κάποιες Εικόνες βλέπουμε στη δεξιά άκρη του σπιτιού τον Ιωάννη το Δαμασκηνό που βαστά πάπυρο με τα εξής λόγια: «Ἀξίως ὡς ἔμψυχόν σε οὐρανὸν ὑπεδέξαντο οὐράνια Πάναγνε θεία σκηνώματα καὶ παρέστηκας...» Στα αριστερά εικονίζεται ο Άγιος Κοσμάς ο ποιητής κρατώντας άλλο πάπυρο που γράφει: «Γυναίκα σε θνητήν, ἄλλ᾿ ὑπερφυῶς καὶ μητέρα Θεοῦ εἰδότες, πανάμωμε…».

 

Σ᾿ όλα τα πρόσωπα διακρίνεται η θλίψη, ανάμικτη όμως με τη γλυκιά ελπίδα. Είναι η «χαρμολύπην», το «χαροποιὸν πένθος», γνώρισμα των πιστών που ζουν με την προσμονή της Ανάστασης. Τούτο το πνεύμα το διακρίνουμε και στα τροπάρια της Εορτής, που άλλοτε τονίζουν τόν τρόμο και το δέος των Αποστόλων, τους οποίους παρουσιάζουν να δακρύζουν και άλλοτε τονίζουν τη χαρά τους, που τὴν εκδηλώνουν με ψαλμούς και ύμνους. Παραθέτουμε δύο αντιπροσωπευτικά αποσπάσματα «Ὅτε ἡ μετάστασις τοῦ ἀχράντου σου σκήνους ηὐτρεπίζετο, τότε οἱ Ἀπόστολοι περικυκλοῦντες τὴν κλίνην τρόμω ἐώρων σε» (Στιχηρό ιδιόμελο του Όρθρου). «...Καὶ τὸ ζωαρχικὸν καὶ θεοδόχον σου σῶμα κηδεύσαντες ἔχαιρον, πανύμνητε» (Δοξαστικό Αποστίχων Εσπερινού).

 

Σε μερικές παραστάσεις και Εικόνες εικονίζονται στον ουρανό σύννεφα, που μετέφεραν τους Αποστόλους στα Ιεροσόλυμα. Τέλος σε πολλές επίσης Εικόνες της Κοίμησης αναπαραστάται και το επεισόδιο του Αγγέλου που κόβει με το ξίφος του τα χέρια του Ιεφονία του Εβραίου που αποπειράθηκε να ρίξει στο έδαφος το σκήνωμα της Θεοτόκου.

 

Ως δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, κινούνται και οι ύμνοι της μεγάλης αυτής Θεομητορικής εορτής, τους οποίους θα δούμε επιλεκτικά αποδοσμένα στη Νεοελληνική από τον μακαριστό σπουδαίο Αγιογράφο Φώτη Κόντογλου.  Ψέλνουμε στην Κυρία των Αγγέλων τα εξής:  Στο Απολυτίκιο της Εορτής λέμε «Στην γέννα σου την παρθενία εφύλαξες, στην κοίμησή σου τον κόσμο δεν τον άφησες, Θεοτόκε. Μίσεψες στη ζωή, γιατί είσαι μητέρα της ζωής και λυτρώνεις με τις πρεσβείες σου τις ψυχές μας από τον θάνατο». Στη καταβασία της  Θ´ ωδής ψέλνουμε: «Νικηθήκανε της φύσης οι νόμοι σε σένα, Παρθένε άχραντε. Γιατί σε σένα παρθενεύει η γέννα, και με τη ζωή σμίγει ο θάνατος. Εσὺ που απόμεινες μετά τη γέννα Παρθένος και μετά θάνατο ζωντανή, σωζε παντοτινά, Θεοτόκε, τὴν κληρονομία σου». Στο Δοξαστικό της Λιτής της Εορτής της Κοιμήσεως μεταξύ άλλων λέμε και τα εξής: «Την Παναγία Μητέρα μας ας ετοιμασθούμε κι εφέτος να τιμήσουμε και να δοξολογήσουμε στην πάνσεπτη κοίμησή της μαζὶ με όλους τους Άγίους, τις Ουράνιες δυνάμεις, τους Άγίους Αποστόλους και κάθε πιστή ψυχή δεόμενοι εκτενώς μαζί με το μελωδό Θεοφάνη: «…μὴ ἐπιλάθου (μη ξεχάσεις), Δέσποινα, τῶν πιστῶς ἑορταζόντων, τὴν παναγίαν σου Κοίμησιν».  

 

Κλείνοντας το άρθρο μας αγαπητοί μου Αναγνώστες, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η Μητέρα της Ζωής η Παναγία μεθίσταται προς την όντως Ζωή, τον Υιό και Θεό Της. Η παράδοση της Εκκλησίας αναφέρεται στην Κοίμηση και στην Μετάστασή Της. Χάρη σ᾿ αυτήν την παράδοση το άχραντο σώμα της νέας Εύας, της γυναίκας που γέννησε τον φθορέα της φθοράς, της Παναγίας μας δηλαδή αν και  γεύεται θάνατο, γίνεται Ανάσταση και Ανάληψη και ουσιαστικά ο τάφος της στη Γεσθημανή γίνεται « κλίμαξ πρὸς οὐρανὸν….»! Ας έχουμε τις σωτήριες πρεσβείες της για να μπορέσουμε να περάσουμε και να ξεπεράσουμε κάθε δυσκολία της πατρίδας μας αλλά και της παγκοσμίου πανδημίας του Κορονοϊού που έχει ανατρέψει τις ισορροπίες και φέρει σε κίνδυνο όλη την ανθρωπότητα. Αμήν!

Κιβωτός της Ορθοδοξίας, Αναδημοσίευση : http://euxh.gr Συντάκτης  π.Αντώνιος Χρήστου