Εισαγωγή στο Βιβλίο της Εξόδου.

τοῦ ἀρχιμ.Ἰακώβου Κανάκη

 iakovoskanakis@yahoo.com

Τό δεύτερο βιβλίο τῆς Ἁγίας Γραφῆς ὀνομάζεται «Ἔξοδος». Τήν ὀνομασία αὐτή τήν ἔλαβε ἀπό τό μεγάλο ἱστορικό καί θαυμαστό γεγονός τῆς ἐξόδου τοῦ Ἰσραηλιτικοῦ λαοῦ ἀπό τήν Αἴγυπτο. Ἄν θέλαμε μέ συντομία νά ἀναφέρουμε τό βασικό θέμα πού κυριαρχεῖ στό βιβλίο αὐτό θά λέγαμε ὅτι εἶναι «ἡ ἀνάδειξη τοῦ Ἰσραήλ ὡς λαοῦ τοῦ Θεοῦ μέ τήν θρησκευτική σημασία καί τήν θεμελίωση τῆς θρησκείας του».[1] Ἄν θέλαμε συμπληρωματικά νά μιλήσουμε γιά τό γενικό αὐτό θέμα θά ἐστιάζαμε σέ δύο περιστατικά: α) στήν θαυμαστή ἔξοδο πού προαναφέραμε καί στήν παράδοση τῶν δέκα ἐντολῶν στό ὄρος Σινᾶ.

Τό βιβλίο περιέχει σαράντα κεφάλαια καί ἅρα εἶναι ἀπό τά μεγαλύτερα βιβλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ἔχει ἱστορικό χαρακτήρα μέ ἀρκετά σημεῖα νομοθετικοῦ περιεχομένου. Ἡ Καινή Διαθήκη περιέχει χωρία πού γίνεται ἀναφορά σέ περιστατικά τοῦ βιβλίου.[2] Ἀναφέρει θυσίες πού ἀφοροῦν στήν Ἔξοδο, λαμβάνουν ὅμως νέα διάσταση. Ἔτσι, τό αἷμα τῶν θυσιῶν, μέ τό ὁποῖο ἐπικυρώθηκε ἡ Διαθήκη στό Σινᾶ ἀποτελεῖ μιά προεικόνιση τοῦ αἷματος τοῦ Χριστοῦ ἐπί τοῦ Σταυροῦ ὡς δεῖγμα τῆς νέας διαθήκης πού συνήφθη μεταξύ, ὄχι ἐνός λαοῦ μέ τόν Θεό, ἀλλά κάθε ψυχῆς ξεχωριστά μέ τόν δημιουργό της. Αὐτός ὅμως πού χρησιμοποιεῖ χωρία ἤ περικοπές ἀπό τήν «Ἔξοδο», τίς ὁποίες προσδιορίζει χριστολογικά, εἶναι ὁ ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν Παῦλος. Ἔτσι, συνδέει τήν διάβαση τῆς Ἐρυθρᾶς Θάλασσας[3] μέ τόν βάπτισμα τῶν χριστιανῶν.[4] Ἐπίσης τό μάννα καί τό ὕδωρ στήν ἔρημο[5] συσχετίζει μέ τήν θεία Εὐχαριστία. Ἐκτός τοῦ ἀποστόλου Παύλου καί οἱ Εὐαγγελιστές χρησιμοποιοῦν στά ἔργα τους τό βιβλίο τῆς «Ἐξόδου» μέ παρόμοιο τρόπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εἶναι τοῦ Μωϋσῆ, ὅπου τόν σημειώνει ὡς τύπο τοῦ Ἰησοῦ, μέ τήν ἔννοια τοῦ νέου Μωϋσῆ.[6]  Ἐκτός τῶν συγγραφέων τῆς Καινῆς Διαθήκης καί οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὅπως καί οἱ ἐκκλησιαστικοί συγγραφεῖς ἀσχολήθηκαν μέ τήν Ἔξοδο. Συνοπτικά τήν ὑπομνημάτισαν οἱ: Ὠριγένης, Διόδωρος Ταρσοῦ, Κύριλλος Ἀλεξανδρείας, Θεοδώρητος Κύρου, Προκόπιος Γάζης καί Θεόδωρος Πρόδρομος.[7] Ὅμως σέ κάθε βιβλίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τά πιό ἐνδιαφέροντα εἶναι οἱ θεολογικές ἰδέες πού κυριαρχοῦν σέ αὐτά καί ἔτσι μέ καθοδηγό τόν καθηγητή τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς κ.Καλαντζάκη θά καταγράψουμε τίς βασικές ἰδέες μέ συντομία.

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τό πρῶτο θέμα πού μποροῦμε νά σημειώσουμε εἶναι ἡ «ἀποκάλυψη τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ». Ἡ φράση αὐτή εἶναι πολύ δυνατή γιατί μᾶς ξεκαθαρίζει τήν ἔννοια τῆς θρησκείας. Στήν «Ἔξοδο» φανερώνεται ὅτι «ὁ Θεός ἀποκαλύπτεται στήν παγκόσμια ἱστορία μέσα ἀπό τά θαυμαστά ἔργα τῆς σοφίας καί τῆς δύναμής του καί στήν ἱστορία τοῦ Ἰσραήλ μέσα ἀπό τίς συνεχεῖς ἐπεμβάσεις ὑπέρ αὐτοῦ τόσο ὡς πολεμιστής, (Ἔξ.15, 2-3) ὅσο καί ὡς ἀγαθός ποιμένας (Ἔξ.15, 13, 17)».[8] Εἶναι πολύ σημαντικό καί μοναδικό αὐτό τό ζήτημα τῆς ἀποκάλυψης τοῦ Θεοῦ γιατί σέ ὅλες τίς ἄλλες θρησκείες ἔχουμε «δημιουργία» θεοῦ ἐκ μέρους τῶν  ἀνθρώπων. Τό νέο στοιχεῖο πού μᾶς δίνει ἡ «Ἔξοδος» εἶναι αὐτή ἡ ἀποκάλυψη ἐκ μέρους τοῦ Θεοῦ καί ἡ συνομιλία τοῦ Μωϋσῆ μέ τόν Θεό «ἐνώπιος ἐνωπίῳ».[9] Μάλιστα αὐτή ἡ συνομιλία φθάνει στό ἀποκορύφωμα ὅταν ὁ Μωϋσῆς ἀπαιτεῖ νά γνωρίσει τό ὄνομά Του. Ὁ Θεός τοῦ ἀπαντᾶ μέ τό «ἐγώ εἰμι ὁ ὤν», «εἶμαι αὐτός πού εἶμαι, αὐτός πού ὑπάρχω».[10] Μιά φράση πού ἐπιβεβαιώνει ὅτι ὁ Θεός ὑπάρχει καί θά κάνει ἐμφανῆ τήν παρουσία Του στόν λαό.

Ἕνα ἀκόμα σημαντικό σημεῖο πού κατανοοῦμε ἀπό τήν «Ἔξοδο» ἐκ μέρους τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ καταδίκη τῆς δουλείας. Αὐτό γίνεται κατανοητό  ἀπό τήν ἄρση τῆς καταδυνάστευσης τοῦ λαοῦ στήν Αἴγυπτο, τήν ὁποία ὁ Θεός  πραγματοποίησε. Ἄρα καί κάθε μορφή δουλείας καί καταπίεσης ἔχει καταδικαστεῖ.

Ἄλλο σημαντικό σημεῖο τοῦ βιβλίου εἶναι ὁ Νόμος, ὁ γνωστός Δεκάλογος τόν ὁποῖο μνημόνευσε στόν λόγο του ὁ Χριστός.[11] Ὅλος ὁ μωσαϊκός νόμος συνοψίζεται στίς δέκα ἐντολές[12] καί αὐτές μέ τήν σειρά τους στήν ἐντολή τῆς ἀγάπης πρός τόν Θεό[13] καί τούς ἀνθρώπους.[14] Αὐτή ἡ «ἐντολή» ἐκφράστηκε σέ τέλειο βαθμό μέ τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ.[15]

Ἕνα ἀκόμα θέμα στό ὁποῖο  ἀναφέρεται ἡ «Ἔξοδος» εἶναι ἡ λατρεία, ἡ ὁποία εἶναι ἐκείνη πού προσδιορίζει τή σχέση μεταξύ του Θεοῦ καί τοῦ ἀνθρώπου. Στό βιβλίο διαβάζουμε σημαντικά στοιχεῖα γιά τήν Σκηνή τοῦ Μαρτυρίου καί τήν Κιβωτό τῆς Διαθήκης. Τά ἱερά αὐτά ἀντικείμενα τῆς λατρείας συνοδεύουν τόν περιούσιο λαό στήν ἔρημο καί μέχρι τήν εἴσοδό του στή γῆ Χαναάν. Ἐν κατακλεῖδι, ἡ «Ἔξοδος» περιέχει τήν συνέχεια τῶν  ἱστορικῶν γεγονότων τῆς «Γένεσης». Τό ἐπόμενο βιβλίο τῆς Ἁγίας Γραφῆς στό ὁποῖο θά ἀναφεθοῦμε εἶναι τό «Λευτιτικόν».

---

[1] Καλαντζάκη Σ., Εἰσαγωγή εἰς τήν Παλαιά Διαθήκη, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 307.

[2] Μτ. 20,28. Ἰω.3, 16 καί Α´Πετρ.1, 18.

[3] Ἐξ.14, 15-31.

[4] Α´Κορ. 10,2.

[5] Ἐξ.16, 4. 17,6.

[6] Ἰω.1, 17. 3,14.

[7] Καλαντζάκη Σ., Εἰσαγωγή εἰς τήν Παλαιά Διαθήκη, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 319.

[8] Καλαντζάκη Σ., Εἰσαγωγή εἰς τήν Παλαιά Διαθήκη, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 310.

[9] Ἐξ.33,11.

[10] Ἔξ.3,14.

[11] Μτ.5,18.

[12] Πιθανόν ὁ ἀριθμός δέκα γιά τίς ἐντολές ἔγινε γιατί τόσα εἶναι τά δάκτυλα τῶν χεριῶν καί ἔτσι θά μποροῦσαν νά εἶναι πιό εὔκολα στήν μνημόνευση καί στήν μετάδοση.

[13] Δευτ.6,15.

[14] Λευϊτ. 19, 18.

[15] Καλαντζάκη Σ., Εἰσαγωγή εἰς τήν Παλαιά Διαθήκη, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 315.