Από τον Aρχιμ. Διονυσίου Λαζαρίδη.
Βρισκόμαστε στον 14 αι. και η οικονομική παρακμή του Βυζαντίου είναι
εμφανέστατη. Η μεγαλυτέρη όμως παρακμή αφορά την αλλοίωση της
ανατολικής πνευματικής ταύτοτητος τόσο στη Δύση όσο και στην
Κωνσταντινούπολη. Η πόλις παρηκμασμένη ηθικά και πνευματικά έχει
αφήσει να θεριέψει στην Δύση ο ουμανισμός. Η επιβολή της κλασικής
αριστοτελικής και πλατωνικής φιλοσοφίας είναι γεγονός και για τις δύο
αυτοκρατορίες αλλά και πλήγμα που δέχεται η πόλις απο τους λόγιους
κύκλους στους κόλπους της.
Η δυτική θεολόγία με κύριο εκφραστή της τον Βαρλαάμ τον Καλαβρό
σχολαστικό θεολόγο με πλατωνίζουσες αντιλήψεις θεωρούσε το Θεό
ως ακίνητο στην υπερβατικότητα του και ως υπερκείμενο απο κάθε
γνωστική ικανότητα του ανθρωπίνου νού αφού κατά την αριστοτελική
γνωσιολογία τα παντα εμπίπτουν στα πλαίσια της εμπειρίας δια των
αισθήσεων. Πρόκειτε για μια πλατωνική ιδεοποιήση του Χριστιανισμού
αφού ταύτιζε τις ενεργειες με την ουσία του Θεού. Απέρριπτε δε
οποιαδήποτε ενέργεια του Θεού προς τον κόσμο. Θιασώτες της
σχολαστικής Θεολογίας του υπήρξαν ο Θεόδωρος Μετοχίτης και ο
Νικηφόρος Γρηγοράς αμφότεροι Βυζαντινοί φιλόσοφοι. Ο
αγνωστικισμός του Γρηγορά σχετικοποιούσε την αυθεντία της
εκκλησίας εν Αγίω Πνεύματι να διατυπώνει ορθώς το περιεχόμενο των
δογματικων αληθειων της πιστεως μας.
Στον αντίποδα του Βαρλαάμ και των μαθητών του ο Γρηγόριος ο
Παλαμάς γνήσιος θιασώτης της ησυχαστικής τριβής και πνευματικής
εμπειρίας των ησυχαστών μοναχών του Αθωνος. Βαθύς γνώστης της
ελληνικής φιλοσοφίας διδάσκαλος στον παλάτι της Κωνσταντινιπόλεως
απέσυρθη και εμόνασε στον Άθωνα και κατόπιν ανυκηρύχθηκε
Αρχιεπισκοπος Θεσσαλονίκης. Αντέκρουσε σθεναρώς τη διαλεκτικη
φιλοσοφια του Βαρλααμ ότι ο ανθρωπινος νούς κινήται με την
αναγωγική αξιοποίηση προς την κατανόηση του Ακατάληπτου Θεού “εν
αισθήσει γνωρίμων και φανερών.” Υποστήριζε οτι οι αποκεκαλυμένες
αλήθειες της πίστεως μας καταγράφησαν υπό την καθοδήγηση του
Αγίου Πνεύματος στην Αγία Γραφή και πατερική παράδοση και δεν
υπόκεινται στη γνωστική ικανότητα του ανθρώπινου νού που είναι
κτιστός και πεπερασμένος για να κατανοήση την απειρότητα της θείας
πραγματικότητας. Κατά την διδασκαλία του ο Θεός αποκαλύπτεται
στους ανθρώπους “εν ταις ενεργείες αυτού” θέση που απορρέει από
την συγκεφαλαίωση της θεολογίας των πρώτων αιώνων των
Καππαδοκών πατέρων και μετέπειτα του Μαξίμου του Ομολογητού. Η
εκκλησιαστική παράδοση είναι η μόνη πνευματική οδός για την πορεια
του ανθρώπου προς την πληρότητατα, της εν Χριστω αποκαλύψεως. Για
τον αγνωστικιστή Βαρλαάμ και τους θιασώτες της διδασκαλίας του η
σωτηρία του πιστού γίνεται δυνατή με τη γνωστική διαδικασία της
ελληνικής φιλοσοφίας που καθαίρει το νου απο την άγνοια και
αναμορφώνει το κατʼεικόνα στην ψυχή του πιστού. Ο Παλαμάς δεν
απέρριπτε τη χρησιμότητα της Ελληνικής φιλοσοφίας για παίδευσιν των
χριστιανών αλλα απέρριπτε την τάση ορισμένων λογίων να την
προβάλλουν ως τελειότερη της εν Χριστώ πίστεως και αναγκαία για την
συμπλήρωση του Ευαγγελίου και την εκ γνώσεως κάθαρση της ψυχής.
Το κέντρον της διδασκαλίας του Παλαμά βρίσκεται στη διδασκαλία του
περί διακρίσεως ουσίας και ενέργειας και ενοεί ο Παλαμάς την φυσική
ενέργεια της ουσίας του Θεού, η οποία ουσιαστικά δεν είναι κάτι
διαφορετικό από την ουσία του Θεού. Τονίζεται από την πατερική
Θεολογία κατά αυτόν τον τρόπο για να τονισθεί η διάκριση ουσίας και
ενέργειας. Διαφορετικά η φυσική ενέργεια της ουσίας του Θεού είναι
και η ουσιώδης ενέργεια διότι οφείλεται στην υπάρξη της ουσίας. Κατά
τη δογματική θεολόγια η ουσία του Θεού είναι απολύτως απλή άρα και
η ενέργεια του είναι απλή και μερίζεται αμέριστως εν μεριστοίς.
Πολλαπλασιάζεται απολλαπλασιάστως εν πολλοίς. Αυτό συμβαίνει διότι
η απλή ενέργεια του Θεού βρίσκεται σε όλα τα κτίσματα. Μία είναι η
απλή ενέργεια του Θεού με πολλά αποτέλεσματα και μέσα σε κάθε
ενέργεια όλος ο Θεός είναι παρών. Ο Θεός δημιούργησε τον κόσμον
κατʼενέργειαν και κατά βούλησιν και όχι κατʼουσίαν . Οπότε υπάρχει
ένωσις της ακτίστου ενέργειας του Θεού με τα κτίσματα. Οι Αγιορείτες
μοναχοί κατά την ώρα της προσευχής έβλεπαν την θεωρία του
ακτίστου φωτός ως έκφανση της ακτίστου και ουσιώδης ενέργειας του
Θεού. Ο Βαρλαάμ τους ειρωνευόταν αποκαλώντας τους
ομφαλοσκόπους. Ο Συνοδικός τόμος του 1347 καταδίκασε την αίρεση
του Βαρλαάμ και επευφήμησε τον Παλαμά ως πρόμαχο της
Ορθοδοξίας. Μπορεί η ουσίωδης ενέργεια του Θεού να είναι απλή
όμως μερίζεται σε δημιουργική, προνοητική (συντηρητική), καθαρτική,
φωτιστική και θεωτική. Γιατί επιμένουμε στην ανάλυση της απλής
ενέργεια του Θεού; Διότι η ενέργεια του Θεού βρίσκεται παντού σε
ολόκληρη την εκκλησία και τη συντηρεί την καθάρει και την Θεώνει.
Χωρις τη χάρη του Θεού η εκκλησία είναι νεκρή και εμείς ανύπαρκτοι
και άνυδροι πνευματικά. Κατά το μερισμό της ενέργειας του Θεού σε
εμάς και στα προκείμενα δώρα ο Θεός δεν λιγοστεύει, δεν μερίζεται
ούτε γίνεται μικρότερος, απλά καθώς είναι Απλός στην ουσία του
παραμένει αναλλοίωτος. Αμήν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου